Vào thế kỷ 17, phong trào Ba-rốc nở rộ tại Ý. Đây là một phong trào nghệ thuật kế cận Phục hưng Ý, hướng tới với vẻ đẹp chau chuốt, tinh xảo, và lộng lẫy. Phong cách Ba-rốc đặc trưng với “ánh sáng phóng đại, cảm xúc mãnh liệt, thoát khỏi sự kiềm chế, và thậm chí là một loại chủ nghĩa giật gân nghệ thuật”. Ba-rốc bao trùm lên khá nhiều loại hình nghệ thuật nhưng lại phát triển mạnh mẽ nhất trong hội họa, điêu khắc, và kiến trúc với gương mặt nổi bật là nghệ sĩ điêu khắc kiêm kiến trúc sư Gian Lorenzo Bernini. Bên cạnh bức tượng điêu khắc St. Peter’s Basilica Bernini (một trong những tác phẩm điêu khắc quan trọng nhất của Ý), Bernini còn để lại cho hậu thế một kiệt tác điêu khắc xuất chúng khác mang tên The Rape of Proserpina.
Ra đời vào đầu thế kỷ 17, The Rape of Proserpina đã phô diễn một vài thế mạnh của Bernini, bao gồm khả năng phác họa tỉ lệ cơ thể vô cùng chuẩn xác, động tác cơ thể uyển chuyển, và tính kịch của tác phẩm. Bên cạnh những chi tiết này, bức tượng còn thu hút sự chú ý bởi chủ đề gây khá nhiều tranh cãi. Dù vậy, The Rape of Proserpina vẫn được công nhận và đánh giá là một trong những tác phẩm điêu khắc xuất sắc nhất của thời kỳ Ba-rốc nói riêng và của điêu khắc cẩm thạch nói chung.
Tác phẩm The Rape of Proserpina
Bernini hoàn thành The Rape of Prosperina vào khoảng năm 1621-1622. Ở tuổi 23, Bernini đã gặt hái được những thành công nhất định. Mặc dù khi đó, tác phẩm xuất sắc nhất của ông – St. Peter’s Basilica còn chưa ra đời, Bernini đã gây dựng được danh tiếng nhất định qua bốn tác phẩm được đánh giá cao bao gồm: David; Aeneas, Anchises, and Ascanius; Apollo and Daphne; và, tất nhiên không thể không kể đến The Rape of Proserpina.
Cao gần 2.29 mét, bức tượng được tạc từ đá cẩm thạch Carrara, có nguồn gốc từ Tuscany, vùng Trung Ý, và trong lịch sử, thường được sử dụng trong xây dựng bởi người La Mã cổ đại, hay gần hơn là các nghệ sĩ điêu khắc thuộc trường phái Kiểu cách và Phục hưng. Chất đá Carrara khá mềm, thuận lợi cho nghệ sĩ trong quá trình điêu khắc và Bernini thì luôn tự hào vì hô biến, nhân hóa, và thổi hồn thành công vào tảng đá vốn vô tri vô giác.
The Rape of Prosperina là một câu chuyện bắt cóc đầy kịch tính (trong trường này, từ “rape” trong Tiếng Anh mang nghĩa “bắt cóc”). Là một nghệ sĩ theo đuổi phong cách hiện thực, Bernini chau chuốt tới từng chi tiết. Một ví dụ tiêu biểu nằm ở chi tiết bàn tay của Pluto (nhân vật nam chính) nắm lấy hông của Proserpina (nhân vật nữ chính), ngón tay của Pluto đã hằn xuống da thịt của Proserpina. Tương tự như vậy, Pluto được khắc họa trong trạng thái gồng mình lên để chế ngự Proserpina thông qua hình ảnh cơ bắp nổi lên cuồn cuộn và mái tóc buông xõa, cùng chiếc váy bị xoắn lại.
Tương tự các tác phẩm thời đầu của Bernini, The Rape of Proserpina được đặt hàng bởi Cardinal Scipione Borghese, một nhà sưu tầm nghệ thuật, khách hàng quen thuộc của cả Bernini và đồng nghiệp Caravaggio. Sau thời kỳ Phục hưng, nhiều người vẫn có hứng thú với những tác phẩm nghệ thuật mang nét cổ điển với chủ đề là những nhân vật thần thoại La Mã hay Hy-lạp cổ đại.
Câu chuyện về Pluto và Proserpina
The Rape of Proserpina khắc họa một phân cảnh trong câu chuyện thần thoại về Pluto và Proserpina (còn được biết đến với tên gọi Proserpine). Câu chuyện thần thoại này xuất hiện trong bài thơ Metamorphoses của nhà thơ La Mã Ovid (thế kỷ 1 CN), và cuốn sách De raptu Proserpinae được viết vào 400 năm sau bởi nhà văn người La-tin Claudian.
Câu chuyện xoay quanh nhân vật chính là Proserpina, con gái của thần Jupiter (Thần Dớt trong thần thoại Hy-lạp) và Ceres (nữ thần của nông nghiệp). Khi đang thơ thẩn đi dạo trong vườn hoa, Proserpina đã bị tấn công bởi thần chết Pluto. Ngay khi nghe thấy tiếng thét của con gái khi bị kéo xuống trần thế, Ceres đã chạy tới giải cứu nhưng không kịp.
Vậy nhưng, “khi biết con gái bị bắt cóc bởi Pluto”, Getty giải thích, “bà đã vô cùng phẫn nộ và đã gây ra hạn hán cho trần thế, khiến mùa màng không thể bội thu.” Chứng kiến khung cảnh cằn cỗi và chết chóc tại trần thế, thần Jupiter đã tiến hành thỏa thuận với thần Pluto, và cuối cùng một thỏa thuận đã được đưa ra, Proserpine sẽ được dành nửa năm với mẹ và nửa năm với Pluto dưới trần gian.
The Rape of Proserpina ngày nay
Vớt một chủ đề nhạy cảm, không quá ngạc nhiên khi The Rape of Proserpina gây khá nhiều tranh cãi qua nhiều thế kỷ. Ngay sau khi bức tượng được hoàn thành, Bernini đã nhận được nhiều lời khen và tán dương, Tác phẩm được đánh giá là “sự đối lập hoàn hảo giữa cái thiện và cái ác”, tuy nhiên, xét về bối cảnh hiện tại, bức tượng này lại vấp phải khá nhiều tranh cãi.
Gần đây, Thomas Campbell, giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật San Francisco từng có lời tán dương cho tác phẩm này với những từ ngữ như hấp dẫn, lôi cuốn, và truyền cảm hứng. Tuy vậy, ông chia sẻ thêm, “Hiện tại, tôi phải suy nghĩ lại về một tác phẩm mà tôi từng đánh giá là vô cùng mẫu mực và chuẩn chỉ – vì thực tế mà nói, chủ đề được đề cập không quá xa lạ trong nghệ thuật Ba-rốc và Phục hưng. Tuy nhiên, xét về bối cảnh hiện tại, khi mà vấn đề nữ quyền và phong trào Me too đang nổi lên thì đây lại là một chủ đề khá nhạy cảm.”
Ngày nay, các cuộc tranh luận về những tác phẩm nghệ thuật nhạy cảm và thậm chí về đối tượng văn nghệ sĩ thu hút khá nhiều sự chú ý của công chúng. Đối với trường hợp của tác phẩm The Rape of Proserpina, để có thể cảm nhận vẻ đẹp nghệ thuật của nó mà vẫn giữ được một cái nhìn khách quan về chủ đề được đề cập yêu cầu người thưởng thức phải đặt tác phẩm trong hai bối cảnh quá khứ và hiện tại.
MAI ANH/DESIGNS.VN
